अर्थसचिवबाट राजिनामा दिएपछि बिहीवार रामेश्वर खनालले फेसबुकमा एउटा छोटो नोट लेख्नुभयो, बितेका आठ वर्षमा हरेक दिन सत्ता र पैसाका लोभीसँग भेट भयो। त्यसो भए को थिए त ती लोभी? जो पैसा र सत्ताका पछि मात्र दौडिरहेका छन्।
पैसाको लोभका कारण नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा संलग्न भएको र त्यसलाई राजनीतिक च्यानलबाट मिलाउन सत्ताका पछि लाग्ने ठूला कर्पोरेटको अति गोप्य सूची फेला परेको छ।
नेपालको इतिहासमा अहिलेसम्मकै सबैभन्दा ठूलो वित्तिय अपराध ‘ह्वाइट क्राइम’को सूचीमा नेपालको मल्टिनेशनल कम्पनी भएको स्वघोषणा गर्ने ठूला कर्पोरेट घराना समेत छन्। यो ह्वाइट क्राइममा दुई जना सभासदका कम्पनी समेत मुछिएका छन्, जो उद्योग-व्यवसायीको कोटाबाट समावेशी संविधान बनाउनका लागि संविधानसभामा प्रतिनिधित्व गर्छन्। को को रहेछन् त उनीहरु। विस्तृत जानकारीका लागि भित्र आउनुस्-
आन्तरिक राजस्व विभागले छानविन गरिरहेका ५२ कम्पनीमध्ये ३१ कम्पनीले नक्कली भ्याटबाट राजस्व छलेका छन्। यी ३१ कम्पनीमध्ये २४ वटा कम्पनीले नक्कली भ्याटविलको कारोवार गरेर दुई अर्ब ७० करोड रुपैयाँको भ्याट र आयकर छलेका थिए भने सातवटा कम्पनीले नक्कली निकासीको प्रमाणपत्र पेश गरेर ८९ करोड रुपैयाँको भ्याट फिर्ता लिएका थिए।
नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा औद्योगिक घराना चौधरी, गोल्छा, विशाल, शंकर, वरुण डेभलपर्स, भाटभटेनी र चमेलिया जलविद्युत आयोजनाको चिनियाँ ठेकेदार कम्पनीसम्म छन्। नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा संविधानसभा सदस्य चौधरी समूहका अध्यक्ष विनोद चौधरी र गोल्छा समूहका दिवाकर गोल्छाका फर्महरु समेत छन्। चौधरीलाई नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी एमालेले संविधानसभा सदस्य बनाएको हो भने गोल्छालाई नेपाली काँग्रेसको कोटाबाट मनोनित गरिएको हो।
शंकर समूह
छानविन गरिएका ३१ वटा फर्ममध्ये शंकर समूहको जगदम्बा स्टिलको सबैभन्दा बढी नक्कली भ्याट विल फेला परेको छ। आन्तरिक राजस्व विभाग स्रोतका अनुसार, जगदम्बाको ८० करोड रुपैयाँ बराबरको नक्कली भ्याट विल फेला परेको छ।
पहिले ८० करोडको ३८ प्रतिशत तिरे पुग्थ्यो छानविनपछि ८० करोडको नक्कली विलबाट झण्डै ६० करोड रुपैयाँ कर निर्धारण भएको छ। ८० करोडको १३ प्रतिशत भ्याट, २५ प्रतिशत आयकर र त्यति नै जरिवाना तथा वर्षको १५ प्रतिशतका दरले व्याजसमेत हिसाव गर्दा ८० करोडको ७५ प्रतिशत सरकारलाई तिर्नुपर्दछ, स्रोतले भन्यो। त्यो भनेको ६० करोड रुपैयाँ हो।
भारतबाट ४० वर्ष अघि शुन्य रुपैयाँ लिएर नेपाल आएका शंकरलाल गोल्यानका अहिले डेढ दर्जन उद्योग छन्। डेढ दर्जन उद्योगमध्ये जगदम्बा स्टिल सबैभन्दा ठूलो कम्पनी हो। वर्षमा शंकर समूहले २६ अर्ब रुपैयाँको कारोवार गर्ने दावी गोल्यानले आफ्नो वेबसाइटमा गरेका छन्। ५२ वटा कम्पनीको छानविन सकिएपछि दोस्रो लटमा छानविनका लागि सूची बनाइएका ४८० फर्ममा गोल्यानका अन्य फर्महरु पनि छन्। यसै समूहका पवनकुमार गोल्यान एनएमबी बैंकका अध्यक्ष छन्।
चौधरी ग्रुप
चौधरी समूह अर्न्तगत विनोद चौधरीले नेतृत्व गरिरहेका तीनवटा कम्पनी र अरुण चौधरीले नेतृत्व गरिरहेको एउटा कम्पनीको पनि नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा छ। चौधरी समूहको सिजि इम्पेक्स र सिजी इलेक्ट्रोनिक्सबाट छ करोड रुपैयाँ बराबरको नक्कली विल फेला परेको छ। चौधरी समूहकै सिजि फुड पनि नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा छ। छानविनको क्रममा अन्तिम चरणमा पुगेका पाँच कम्पनीमध्ये सिजी फुड पनि छ। सिजी फुडबाट पनि करोडौं रुपैयाँका नक्कली भ्याट विल फेला परेका छन्, आन्तरिक राजस्व विभाग स्रोतले जानकारि दियो।
नेपालबाहिर दर्जनौं होटल खोल्ने भनेर चर्चामा आएको चौधरी समूहको सिजि इलेक्ट्रोनिक्स र सिजी इम्पेक्सले नेपालमा एलजी, सिजी कम्पनीका विद्युतीय उपकरणको विक्री गर्दै आएका छन्। उता सिजी फुड भने वाईवाइ चाउचाउको उत्पादन कम्पनी हो।
सभासद् चौधरीका भाई अरुण चौधरीको अरुण इन्टरकन्टिनेन्टलको पनि १६ करोड रुपैयाँको नक्कली भ्याट विल फेला परेको छ। विभागले आड वटा सवारीसाधनको अधिकृत विक्रेताको छानविन गरेको थियो। आठ कम्पनीबाट २० करोड रुपैयाँ बराबरको नक्कली भ्याट विल फेला परेको छ। सबैभन्दा ठूलो अरुण इन्टरकन्टिनेन्टलको हो, विभाग स्रोतले बतायो।
गोल्छा अर्गनाइजेशन
दिवाकर गोल्छाको नेतृत्वमा रहेको गोल्छा समूह अर्न्तगतको हिम इलेक्ट्रोनिक्सको पनि छ करोड रुपैयाँ बराबरको नक्कली भ्याट विल फेला परेको छ। हिम इलेक्ट्रोनिक्सको जिम्मा गोल्छा समूहका उदियमान निर्देशक शेखर गोल्छाको नेतृत्वमा छ।
गतवर्ष गोल्छा समूहकै अर्को फर्म नियोटेरिक पनि राजस्वको अनुसन्धानमा दोषी पाइएको थियो। यही कम्पनीले अग्रिम मिती राखेर भ्याट विल जारी गरेपछि राजस्वले गोल्छा समूहलाई शंकको घेरामा राखेको थियो। यहींबाट आन्तरिक राजस्व विभागले नक्कली भ्याट विलको कारोवार भैरहेको हुनसक्ने अनुमान गरेको थियो। तर पछि पुतलिसडकको एउटा फर्ममा छापा मार्दा दुई सयभन्दा बढी कम्पनीको नक्कली भ्याट विल फेला पारेपछि मंसिरबाट भ्याट छलिसम्वन्धी अहिलेसम्मकै ठूलो अपरेशन सुरु गरिएको थियो।
विशाल समूह
चर्चामा नआउने तर ठूलो व्यवसायिक सञ्जाल भएको विशाल समूहको युनाइटेड डिष्ट्रिव्युटर पनि नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा फसेको छ। आन्तरिक राजस्व विभागले छानविनका क्रममा मल्टिनेशनल कम्पनीको सूचीमा राखेको युनाइटेड डिष्ट्रिव्युटरबाट १० करोड रुपैयाँ बराबरको नक्कली भ्याट विल फेला परेको छ।
युनाइटेड डिष्ट्रिव्युटरले भारत लगायत तेस्रो मुलुकबाट सौन्दर्य तथा दैनिक उपभोग्य सामान आयात गरेर थोक विक्री गर्दै आएको छ। राजनीतिक रुपमा अर्थमन्त्रीसँग पहुँच भएको यो समूहले बैंक तथा वित्तिय संस्था, इन्सुरेन्स कम्पनी, ट्रेडिङ हाउस लगायतमा लगानी छ।
विशाल समूहका अध्यक्ष जेपि अग्रवाल एनआईसी बैंकका अध्यक्ष समेत हुन्, समूहका उपाध्यक्ष टिआर अग्रवाल र निर्मल अग्रवाल एनआईसीमा बोर्ड सदस्य छन्। उता यही समूहका उपाध्यक्ष त्रिलोकचन्द्र अग्रवाल भने बैंक अफ एशियाका अध्यक्ष छन् भने अनुज अग्रवाल बोर्ड सदस्य छन्। स्रोतका अनुसार नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा छानविनका लागि दोस्रो सूचीका ४८० फर्ममा विशाल समूहका अन्य फर्म पनि छन्।
भाटभटेनी सुपरमार्केट
यही वर्ष छोरीलाई दाइजोमा दिन ‘एअर कार्गो’मा करोडौं रुपैयाँ खर्च गरेर मर्सिडिज वेञ्च कार झिकाएका मिनबहादुर गुरुङको स्वामित्वमा रहेको भाटभटेनी सुपरमार्केट पनि नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा फसेको छ। महाराजगञ्ज र भाटभटेनीमा गरी दुईवटा सुपरस्टोर सञ्चालन गरिरहेको भाटभटेनी सुपर मार्केटको आठ करोड रुपैयाँ बराबरको नक्कली भ्याट विल फेला परेको छ।
भाटभटेनीको मुद्धा अहिले छानविनमा बाँकी रहेका पाँचवटा कम्पनीमध्येको एक हो, छिट्टै कर निर्धारण हुन्छ, आन्तरिक राजस्व विभाग स्रोतले जानकारि दियो। भाटभटेनीले पनि नक्कली विलको झण्डै ७५ प्रतिशत रकम तिर्नुपर्दछ, स्रोतले भन्यो। धेरैजसो नक्कली विल मारवाडी समुदायसँग सम्वन्धित उद्योगमा फेला परेको थियो, भाटभटेनीमा कसरी पुगेछ कुन्नी, अनुसन्धानमा संलग्न एक अधिकृतको टिप्पणी थियो।
वरुण डेभलपर्स
गतवर्ष नेपालमा पहिलोपटक फुड चेन केएफसी र पिज्जा हट भित्र्याएर चर्चामा आएको भारतीय लगानीकर्ता रविजैन ताजपुरीयाको कम्पनी आरजे कर्पको फर्म वरुण डेभलपर्स पनि नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा छ। यसैको प्यारेन्ट कम्पनी आरजे कर्पले नेपालमा पेप्सीको उत्पादक वरुण वेभरेज र केएफसी पिज्जाहटमा लगानी गरेको छ।
वरुण डेभलपर्सले धापासी काठमाडौंमा पार्कभ्यु होराइजन नामका सुविधासम्पन्न बंगला बनाएर विक्री गरेको छ। एउटै बंगलालाई एक करोड १९ लाखदेखि दुई करोड ५३ लाखसम्म विक्री गर्ने वरुण डेभलपर्सको १५ करोड रुपैयाँको नक्कली भ्याट विल फेला परेको छ। यो कम्पनीका नाममा झण्डै ११ करोड रुपैयाँभन्दा बढी कर निर्धारण गरिएको छ।
चमेलिया जलविद्युत
नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा चमेलिया जलविद्युत आयोजनाको चिनियाँ ठेकेदार कम्पनी पनि फसेको छ। चमेलिया जलविद्युत आयोजनाको सिभिल निर्माणमा ठेक्का पाएको चाइना गेजुवा वाटर एण्ड पावर गु्रप कम्पनीले भेरिएशन बढाउनका लागि नक्कली विल खरिद गरेको स्रोतले बतायो। झण्डै ६० करोड रुपैयाँको नक्कली भ्याट विल किनेर परियोजनाले भेरिएशन बढाएको थियो। तर खर्चमा देखाउन भ्याट विल किने पनि चमेलियाले भ्याट भने तिरेको छैन।
थापाको यो लेख आजको जनआस्था साप्ताहिकमा प्रकाशित छ।
योजना आयोग दिएर फकाउन खोजिएको थियो
अर्थसचिव रामेश्वर खनालले बजेटमा असहमती भएर मात्र राजिनामा दिएका थिएनन्, उनलाई अर्थसचिवबाट विदा दिने तयारी समेत भएको थियो। अर्थसचिवलाई सरुवा गरेर अरु मन्त्रालयमा लैजाँदा ठूलो दवाव आउने देखिएपछि खनाललाई राष्ट्रिय योजना आयोगको उपाध्यक्ष दिएर फकाउने प्रयास गरिएको थियो।
जुनसुकै मूल्यमा पनि खनाललाई अर्थबाट हटाउनुपर्दछ भन्ने प्रधानमन्त्री झलनाथ खनाल, माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड र उपप्रधानमन्त्री तथा अर्थमन्त्री भरतमोहन अधिकारीको प्रयास थाहा पाएपछि खनालले राजिनामा दिएका थिए। अर्थसचिवबाट राजिनामा दिनु अघिल्लो दिन खनाललाई योजना आयोगको उपाध्यक्ष बनाउने प्रस्ताव अर्थमन्त्री अधिकारीले गरेका थिए। नयाँ सरकार गठनपछि डा. जगदिशचन्द्र पोखरेलले योजना आयोगको उपाध्यक्ष पदबाट राजिनामा दिएका छन्, त्यो पद अहिले खाली छ।
योजना आयोगको उपाध्यक्ष बनाउँदा खनाललाई ‘प्रमोशन’ गरेजस्तो पनि हुने अर्थबाट कालोव्यापारीका लागि काँडा पनि हट्ने बुझाइ सरकारको थियो। यसो हुँदा नक्कली भ्याटको कारोवारबाट देशको दश अर्ब लुट्ने व्यापारीलाई पनि राहात दिन सकिने विश्वास अर्थमन्त्री अधिकारीलाई थियो। त्यसो त खनाल र अर्थमन्त्री अधिकारीवीच सरकारको पुरक बजेटका विषयमा पनि ठूलै मतभिन्नता थियो।
रामेश्वरले मंगलवार राजिनामा दिनु अघिल्लो दिन सोमवार यो विषयमा अधिकारीसँग राम्रै विवाद पनि भएको थियो। सोमवार बिहान ९ बजे अधिकारीले खनाललाई २३ पानाको पुरक बजेट पढ्न दिएका थिए। पुरक बजेटमा अधिकारीले प्रत्येक दलितलाई २५ हजार रुपैयाँ अनुदान दिने प्रस्ताव ल्याएका थिए। अर्थमन्त्रालयमा तथ्याङ्कसँग खेल्ने खनालले तत्काल दलितको जनसंख्या हिसाव गरे। उनले यसरी हिसाव गर्दा ६० अर्ब रुपैयाँ दिनुपर्ने अवस्था देखियो।
अधिकारीले बाख्रा पालनका लागि पनि अनुदान दिने प्रस्ताव पुरक बजेटमा गरेका थिए। त्यसैगरी नेपाल आयल निगमलाई अनुदान दिने प्रस्ताव पनि पुरक बजेटमा थियो। आफ्नो अनुपस्थितीमा बजेट बनेपछि क्षुब्ध भएका खनालल दिउँसो १२ बजेतिर फेरी अर्थमन्त्रीको कार्यकक्षमा गएर भनेका थिए, ‘मन्त्रीज्यु, यसरी वितरणमुखी बजेट बनाउँदा एक सय अर्ब चाहिन्छ, पैसा कहाँबाट जुटाउने। तपाईले यो पुरक बजेट संसदमा पढ्न लाग्नुभयो भने सबै हाँस्छन्।’
त्यसपछि भरतमोहन अधिकारीले खनाललाई तानेर आफ्नो गोप्य कोठामा लगेका थिए। गोप्य कोठामा पुर्याएपछि अधिकारीले खनाललाई भनेका थिए, तपाई त मेरो नाता पनि पर्ने मान्छे, यो पुरक बजेट बनाउनुपर्यो, मलाई पनि बाध्यता छ, अझ मैले त तपाईलाई कति राम्रो ठाउँमा लैजान खोजेको छु। खनालले त्यतिवेला नै बुझेका थिए, ‘अब त मेरो अर्थबाट विदा हुने भयो भयो।’
खनाल त्यसपछि तीन बजेसम्मै अर्थमन्त्रालयमा काम गरे र ३ बजे मुख्य सचिव माधव घिमिरेकहाँ पुगे। मुख्यसचिव घिमिरेसँग खनालले उर्जा संकटकाल र त्यसका लागि तयार गर्न लागिएको विधेयकका विषयमा कुराकानी गरे। साँझ छ बजेसम्म घिमिरेसँग उर्जाको विकराल समस्या समाधान गर्ने विषयमा छलफल भएको थियो। छलफलका क्रममा घिमिरेले खनाललाई योजनाका आयोगको उपाध्यक्ष बनाउन लागेको संकेत गरेका थिए। त्यतिवेलासम्म एमालेबाट माओवादीमा प्रवेश गरेका अर्थशास्त्री डिल्लीराज खनालले रामेश्वर खनाललाई तीनपटक मिस कल गरिसकेका थिए।
माओवादीका तर्फबाट पुरक बजेट बनाउने जिम्मेवारी पाएका खनालले किन फोन गरेछन् भनेर रामेश्वरले जवाफ फकाउनु अघि नै डिल्लीराजको एसएमएस रामेश्वरलाई आएको थियो। डिल्लीराजले रामेश्वरलाई एसएमएसमा जरुरी र गोप्य काम छ भनेका थिए। रामेश्वरले फोन गरेपछि डिल्लीराजले भनेका थिए, उपप्रधानमन्त्रीले सिएम(प्रचण्ड)सँग तपाईको गुनासो गर्नुभएको छ। तपाईले त भाँडभैलो गर्दै हुनुहुन्छ रे। रामेश्वरले डिल्लीराजलाई पुरक बजेटमा मेरो आपत्ति कहाँ छ र? भनेर प्रश्न गरेका थिए। तत्कालै डिल्लीराजले अर्थमन्त्रीले तपाईलाई बजेटको एउटा ड्राफ्ट दिएका होलान्, त्यो ड्राफ्ट चाहिं असली होइन्, झुक्याउलान है बुढाले। भरतमोहन दुई जिव्रे हुन भन्ने कुरा बुझेका खनालले पाइला पाइलामा अविश्वास भयो, अब त राजिनामा दिनुपर्दछ भन्ने मनस्थिति बनाएका थिए। त्यो दिन खनाल राती घर गए सुते, भोलिपल्ट बिहान सात बजे अर्थमन्त्री अधिकारीले खनाललाई फोन गरेर चाँढै अफिस आउन भने। अधिकारीले सबै मन्त्रीहरुलाई फोन गर्न र सबैलाई अर्थमन्त्रालयमै खाना खुवाउने व्यवस्था मिलाउन पनि भनेका थिए। तर खनालले अधिकारीलाई जवाफ दिए, ‘आजबाट म अफिस आउँदिन।’ राजिनामा दिने खबर सुनेपछि अर्थमन्त्री अधिकारीले खनाललाई फकाएका थिए, अहिले राजिनामा नदिनुस्, बबाल हुने छाँटकाँट देखेको छु, तपाई योजना आयोगको उपाध्यक्षमा जानुस्। तर खनाल दिउँसो अर्थमन्त्रालय आए, उपस्थित सहसचिवसँग विदा मागे भने बाँकी केहीलाई एसएमएस पठाए आजदेखि म आउँदिन।
खनाल अर्थबाट बाहिरिएपछि पाल्पा जानका लागि बस चढेका थिए, उनी वीच बाटोमा पुगेपछि पर्यटकीय स्थल घोडेपानी पुगे। त्यहाँ दुई दिनसम्म आनन्दको जीवन बिताएपछि उनी पवर्त फलेवास पुगेका थिए। पर्वतको कुश्मा पुग्दा खनाललाई विशाल समूहका अशोक अग्रवालले फोन गरेर भनेका थिए, सचिवज्यु मिडियामा मिलाएर बोलिदिनुपर्यो, यहाँ बुढा मर्न लागे। यी त्यही अग्रवाल हु्न्, जसको कम्पनी युनाइटेड डिष्ट्रिव्युटर्स अहिले नक्कली भ्याट विल प्रकरणको छानविनमा दोषी पाइएको छ। १० करोड रुपैयाँको नक्कली भ्याट विल फेला परेपछि आन्तरिक राजस्व विभागले अग्रवालको कम्पनीलाई आठ करोड रुपैयाँ राजस्व दाखिला गर्न निर्देशन दिएको छ।
त्यसो त अर्थमन्त्री अधिकारी र खनालवीच शंकर समूहका अध्यक्ष शंकर गोल्यानका विषयमा पनि एक पटक राम्रै घोचपेच भएको थियो। अर्थमन्त्री भएर आएको केही समयपछि अधिकारीले ‘आरती स्ट्रिप’को प्रसङ्ग झिकेर भनेका थिए, त्यो ‘आरती स्ट्रिप’को भ्याट मुद्धामा ‘सफ्ट’ हुनुपर्यो। खनाल ‘आरती स्ट्रिप’को प्रसङ्ग आए पछि अचम्ममा परेका थिए, ‘आरती स्ट्रिप’ त भ्याट छलीमा छैन, अरु कुनै कम्पनी होला? भरतमोहन अनकनाए पछि खनालले कतै जगदम्बा त होइन? अधिकारीले सम्झनामा आएजस्तो गरी भने हो, हो, जगदम्बा हो। तत्कालै खनालले भने हामी त जगदम्बाप्रति सफ्ट भएकै हो, त्यो कर कार्यालय नगएर किन हजुरकोमा आएछ? त्यसलाई थुनाईदिउँ हजुर? अर्थसचिव खनालले तत्कालै आन्तरिक राजस्व विभागका सहसचिव राजन खनाललाई फोन गरेजस्तै गरी भने, राजनजी त्यो शंकर गोल्यानलाई ल्याएर तुरुन्तै थुन्नुपर्यो, त्यो बयान दिन नआउँदो रहेछ, राजनीतिक लवी गर्दोरहेछ। तत्कालै हडबडाएका अर्थमन्त्री अधिकारीले भने रामेश्वरजी होइन, हाइन, होइन। फोन नै नगरिकन राजन खनाललाई फोन गरेको अभिनय गरेका रामेश्वरले राजनलाई यो कुरा पछि बढो रमाइलो साथ सुनाएका थिए। अधिकारीको अघि यस्तो घटना भएपछि शंकर बयान दिन आन्तरिक राजस्व विभाग पुगेका थिए। जहाँ उन्ले नक्कली भ्याट विल प्रकरणमा संलग्नता स्वीकार गरेका थिए।
त्यसो त त्यसभन्दा केही दिन अघि भरतमोहन अधिकारीसहित एमालेका तीन मन्त्रीले सपथ ग्रहण गरेको तर पदभार ग्रहण नगरेको बेलामा बैंक अफ एशिया तथा समुद्रपार व्यापार संघका पूर्वअध्यक्ष सतिषकुमार मोरकी छोरी श्रुती मोरको जन्मदिनको पार्टीमा मदिरा खाएर झुम्म भएका शंकर गोल्यानले भनेका थिए, १० करोड दिइसकें न त भरतमोहनलाई अर्थमन्त्री बनाउँछन्, न त रामेश्वरलाई नै परिवर्तन गर्छन्। शंकरको कम्पनी जगदम्बा स्टिलल ८० करोडको नक्कली भ्याट विलमा फसेको छ, जहाँबाट ६० करोड रुपैयाँ राजस्व असुल गर्ने निर्णय गरिसकेको छ।
